CUF yaapa kuendelea na maandamano kila mwaka

Chama cha Wananchi (CUF) kimesema, hakitarudi nyuma na kitaendelea kufanya maandamano na mikutano ya hadhara kila Januari 26 na 27 kila mwaka kuazimisha mauaji ya wanachama wake yaliyotokea Zanzibar mwaka 2001. 

 

Katika maadhimisho yaliyofanyika mwaka huu, Mwenyekiti wa CUF, Profesa Ibrahim Lipumba na wanachama 32 wa chama hicho walipigwa kisha kushikiriwa na Jeshi la Polisi kwa madai ya kuendesha maandamano yasiyokuwa na kibali.
 

Kutokana na kosa hilo, jana Profesa Lipumba alipandishwa katika Mahakama ya Hakimu Mkazi Kisutu jijini Dar na kusomewa shitaka la kuhamasisha wafuasi wa chama hicho kutenda kosa la jinai.
 

Akizungumza na waandishi wa habari jijini hapa leo, Makamu Mwenyekiti wa CUF Taifa, Juma Duni Haji alisema hakuna ubaya wowote kuwaenzi na kuwakumbuka wapendwa wao kwa kufanya mikutano na maandamano.
 

“Jeshi la Polisi linatakiwa kutambua ya kwamba kila Januari 26 na 27 tutaendelea kufanya mikutano na maandamano, kama hawataki kuelewa hilo wakae mkao wa mapambano na wananchi kila mwaka.
 

 “Nadhani maadhimisho ya Januari 26 na 27 mwaka 2016 yatakuwa makubwa zaidi kulingana na Jeshi la Polisi litakavyokabiliana nayo,” alisema Haji
 

Aliongeza: “Jeshi la Polisi limekosa maadili halifai, linahitaji marekebisho makubwa na tunamtaka Rais (Jakaya Kikwete) kuwawajibisha wahusika wote wa tukio hili-viongozi wa Jeshi la Polisi.”
 

Haji alisema, “Tunalaani kupigwa kwa viongozi na wafuasi wa Chama chetu na Jeshi la Polisi na tunalitaka kutekeleza majukumu yake kwa kutumia weledi na kuacha ushabiki na kutumiwa kisiasa kwa visingizio vya kiitelinjensia.”
 

Kuhusu afya ya Profesa Lipumba, Mkurugenzi wa Fedha wa CUF, Joran Bashange alisema, “Profesa Lipumba Manaendelea vizuri na kwa ushauri wa daktari amemwambia apumzike kwa siku tatu bila kufanya kazi ya aina yoyote.”
 

Aliongeza: “Mwenyekiti (Lipumba) hana maradhi ya shinikizo la damu lakini kutokana na kadhia hiyo ndiyo iliyosababisha yeye kupata shinikizo hilo kwani alipokamatwa alitumia saa 6 kuhojiwa na polisi waliokuwa wakibadilishana mahojiano yaliyofikia hatamu saa 6 usiku.”

MTUHUMIWA AJINYONGA AKIWA MAHABUSU WILAYA YA MBINGA RUVUMA

 

MTUHUMIWA mmoja aliyejulikana kwa jina la Bosco Ndunguru(40) aliyekuwa akishikiliwa katika kituo kikuu cha polisi wilayani Mbinga mkoani Ruvuma amekutwa akiwa amejinyonga kituoni hapo kwa kutumia shati alilokuwa amaelivaa wakati akiwa mahabusu.

Kwa mujibu wa kamanda wa polisi wa mkoa wa Ruvuma Mihayo Msikhela amesema mtuhumiwa huyo alikuwa anashikiliwa kituoni hapo kwa tuhuma za kuvunja jingo la polisi na kuiba radio call ya kituo hicho mwaka jana na kisha kutoroka na jeshi lilimsaka na kufanikiwa kumkamata na kumweka mahabusu ili kumfikisha mahakamani kujibu tuhuma zilizokuwa zikimkabili.
 
Amesema chanzo cha awali kuhusu tukio hilo lililotokea Januari 23 mwaka huu majira ya saa 12 asubuhi mtuhumiwa huyo alisikika akilalamika sana huku akilia na kudai kuwa ndugu zake hawampendi wakati akiongea na wenzake mahabusu walimokuwa wamewekwa.
 
Kamanda Msikhela amesema mara baada ya askari waliokuwa zamu kumaliza muda wao waliingia wengine na kabla ya kutoka kazini askari hao walikabidhiana kituo pamoja na mali zilizopo kituoni hapo mtuhumiwa huyo pamoja na watuhumiwa wengine watatu wenye makosa tofauti wakiwa mahabusu na ndipo mtuhumiwa Bosco Ndunguru alitumia muda huo kutoka na kujifanya akielekea chooni na kuingia chumba cha jirani na mahabusu ambacho kilikuwa hakina mtu na kujitundika kwa kutumia shati.
 
Amesema aliweza kufanikisha kitendo hicho kwa kujitundika kwa kutumia shati na kwa kujitundika kwenye nondo ya mlango wa chumba hicho mpaka alipogunduliwa na mmoja kati ya watuhumiwa waliokuwepo ndani na kutoa taarifa kwa askari waliokuwa zamu ilipofika saa moja asubhi Januari 24 mwaka huu.
 
Amesema jeshi la polisi kwa kushirikiana na mganga kutoka hospitali ya wilaya ya Mbinga waliufanyia uchunguzi mwili wa marehemu na kukabidhiwa kwa ndugu kwa ajili ya shughuli za mazishi.

Ugonjwa sugu wa figo (Chronic Kidney Disease)

Ugonjwa huu hutokea pale figo zinapopoteza uwezo wa kutenda kazi ambayo hutokea taratibu, na huchukua muda wa takribani miezi kadhaa hata miaka. Figo zinapopoteza uwezo wake wa kutenda kazi, kusanyiko na limbikizo la maji, uchafu na sumu hutokea mwilini mwa mgonjwa na pia husababisha kutokea kwa maradhi mengine kama tulivyoyataja katika vipindi vilivyopita. Lakini huenda ukajiuliza swali kwamba je, kuna tofauti gani kati ya ugonjwa sugu wa figo na kushindwa figo kufanya kazi kwa ghafla yaani Acute Renal Failure? Tofauti ni kwamba ARF hutokea ghafla, huchukua muda mfupi kati ya siku hadi wiki kadhaa kuwa tatizo kubwa zaidi. Tofauti nyingine ni kuwa kushindwa kufanya kazi figo kwa ghafla hutokana na tatizo linaloathiri figo moja kwa moja, mishipa yake ya damu au mtiririko wa mkojo unaotoka kwenye figo. Aidha ARF mara nyingi huweza kurekebishwa na mgonjwa akapona kabisa, ingawa kwa baadhi ya wagonjwa sehemu fulani ya figo inaweza isipate nafuu na ikaendelea kudorora kiutendaji.
Hatua za Ugonjwa Sugu wa Figo: Ugonjwa sugu wa figo umegawanywa katika hatua kuu tano, kulingana na ukubwa wa tatizo. Hatua hizo zimegawanywa kulingana na kiwango cha GFR kilichofikiwa na figo husika. Glomerular Filtration Rate kwa kifupi GFR ni kiwango kinachoonesha uwezo wa utendaji kazi wa figo. GFR hupima uwezo wa glomeruli au chujio la figo katika kuchuja uchafu, maji pamoja na sumu nyingine kwa kila dakika moja kwa mtu mwenye wastani wa urefu wa mita mraba 1.73. Kadiri GFR inavyopungua ndivyo inavyoashiria ukubwa wa tatizo katika figo. Hatua ya kwanza mgonjwa huwa na GFR ya zaidi ya mililita 90 kwa dakika kwa mita mraba 1.73, ambapo madhara madogo huwepo katika figo, huku kiungo hicho kikiendelea kuchuja uchafu kama kawaida. Hatua ya pili ni pale GFR inapokuwa ya kati ya mililita 60-89 kwa dakika kwa mita mraba 1.73 na katika hatua hii, kiwango cha utendaji kazi cha figo hushuka kwa kiasi kidogo. Hatua ya tatu, GFR huwa kati ya mililita 30-59 kwa dakika kwa mita mraba 1.73. Katika hatua hii utendaji kazi wa figo hupungua zaidi, wakati katika hatua ya nne GFR hushuka zaidi na kuwa kati ya mililita 15-29 kwa dakika kwa mita mraba 1.73 na hapa utendaji kazi wa figo huwa wa chini mno. Katika hatua ya tano mgonjwa huwa na GFR chini ya mililita 15 kwa dakika kwa mita mraba 1.73 hatua ambayo huitwa pia kushindwa kufanya kazi sugu kwa figo au CRF neno ambalo tutalitumia zaidi kumaanisha kushindwa kufanya kazi sugu kwa figo yaani chronic renal failure.
Wapenzi wasikilizaji, kuhusiana na wanaopatwa zaidi na tatizo hili tunaweza kusema kuwa, ugonjwa sugu wa figo ni maarufu zaidi miongoni mwa watu wenye umri wa miaka 60 na kuendelea. Kwa mujibu wa ripoti ya kituo cha udhibiti wa magonjwa cha nchini Marekani (CDC), ugonjwa sugu wa figo ni miongoni mwa matatizo ya kiafya yanayojitokeza kuchukua chati za juu sana nchini humo. Ripoti hiyo inaonesha kuwa karibu asilimia 17 ya watu wazima wenye umri wa miaka 20 na kuendelea wanasumbuliwa na ugonjwa sugu wa figo. Aidha ripoti hiyo inaonesha kuwa karibu watu nusu milioni wapo katika matibabu ya dialysis au wameshawahi kubadilishiwa figo. Mambo kadhaa yanahusishwa na ongezeko la ugonjwa sugu wa figo, miongoni mwayo ni ugonjwa kisukari, shinikizo la damu, unene na uzee. Aidha mabadiliko katika tabia na namna watu wanavyoishi pia vimeonekana kuchangia ongezeko hili kwa kiasi kikubwa. Lakini je, tatizo hili kubwa la figo husababishwa na nini?
Visababishi vya ugonjwa sugu wa figo
Pamoja na kwamba ugonjwa sugu wa figo hutokana na magonjwa kadhaa ambayo kimsingi yanaathiri figo yenyewe, visababishi vikuu vya ugonjwa sugu wa figo ni kisukari na shinikizo la damu. Kisukari cha aina ya 1 na ya 2 husababisha hali iitwayo kisukari cha figo au kwa kimombo diabetic nephropathy. Shinikizo la damu kama lisipodhibitiwa vyema, baada ya muda fulani husababisha madhara katika figo. Visababishi vingine vya ugonjwa sugu wa figo ni pamoja na magonjwa kama vile systemic lupus erythematosus pamoja na maambukizi ya bakteria jamii ya streptococci ambao husababisha madhara katika chujio la glomeruli ambayo huathiri mfumo wa uchujaji uchafu katika figo. Pia magonjwa ya kurithi ya figo kama vile Polycystic kidney disease. PKD huambatana na hali ya kuwa na vimbe ndogo ndogo zilizojaa maji (cysts) katika figo. Vimbe hizi hufanya figo ishindwe kufanya kazi zake sawasawa na hivyo kusababisha ugonjwa sugu wa figo. Vilevile matumizi ya kila siku ya muda mrefu ya baadhi ya madawa ya kutuliza maumivu kama vile ibuprofen au acetaminophen yanaweza pia kusababisha ugonjwa sugu wa figo. Hali hii huitwa kitaalamu analgesic nephropathy. Matumizi ya baadhi ya madawa kama antibiotics za aminoglycosides kama vile gentamicin pia husababisha madhara katika figo na hatimaye ugonjwa sugu wa figo. Kadhalika hali ya mishipa ya damu inayosambaza damu kwenye figo kuzeeka, kuwa migumu kiasi cha kushindwa kutanuka na kusinyaa. Atherosclerosis husababisha upungufu mkubwa wa damu katika figo husika, kwa kitaalamu hali ambayo inaweza pia kusababisha madhara zaidi kwa figo na hatimaye ugonjwa sugu wa figo na hata CRF. Magonjwa kama vijiwe katika figo, kuvimba tezi dume, kuziba kwa njia ya mkojo pamoja na saratani, vyote vinaweza pia kusababisha madhara katika figo na hatimaye kusababisha ugonjwa sugu wa figo. Vyanzo vingine vya ugonjwa sugu wa figo ni pamoja na maambukizi ya virusi vya Ukimwi ambayo husababisha hali inayoitwa HIV nephropathy, ugonjwa wa sickle cell unaoweza kusababisha kuziba kwa mirija inayosambaza damu kwenye figo au upungufu wa damu kwenye figo. Pia matumizi ya madawa ya kulevya, maambukizi sugu katika figo na saratani za figo.
Vihatarishi vya Ugonjwa Sugu wa Figo
Mtu aliye na mojawapo ya vitu au magonjwa haya ana hatari kubwa ya kupata ugonjwa sugu wa figo na hatimaye CRF. Wenye matatizo haya, hawana budi kuhakikisha kuwa figo zao zinafanyiwa uchunguzi wa mara kwa mara ili kuangalia utendaji kazi wake. Magonjwa hayo ni kisukari aina zote mbili, shinikizo la damu, kiwango cha juu cha kolestroli au lehemu katika damu, magonjwa ya moyo, magonjwa ya ini, magonjwa yanayohusiana na aina mbaya ya protini (Amyloidosis), ugonjwa wa seli mundu (Sickle cell disease), ugonjwa wa mzio au mcharuko mwili wa lupus (Systemic Lupus erythematosus), magonjwa ya mishipa ya damu kama vile magonjwa ya mzio katika artery (arteritis) au vasculitis, matatizo katika njia ya mkojo ambapo mkojo badala ya kutoka nje (kushuka chini) hupanda kurudi ndani ya figo (Vesicoureteral reflux), matumizi ya mara kwa mara ya madawa ya kutuliza mcharuko mwili au mzio na kuwa na historia ya magonjwa ya figo katika familia
figo zina uwezo wa ajabu wa kukabiliana na hali ngumu na matatizo katika utendaji kazi wake kwa muda mrefu. Kwa sababu hiyo basi, mgonjwa sugu wa figo anaweza kudumu katika hali yake kwa muda mrefu bila kuonesha dalili zozote zile. Dalili za ugonjwa sugu wa figo hujitokeza pale utendaji kazi wa figo unapokuwa umeshuka na kufikia kiwango cha chini kabisa. Dalili hizo ambazo baadhi tulizitaka katika vipindi vyetu vilivyopita ni pamoja na kukojoa sana hasa wakati wa usiku, kuvimba uso na macho, kuvimba miguu, ongezeko la shinikizo la damu, uchovu na udhaifu wa mwili kutokana na upungufu wa damu au kurundikana kwa uchafu na sumu mwilini, kupoteza hamu ya kula, kichefuchefu na kutapika na mwili kuwasha, kupata michubuko kirahisi katika ngozi, na ngozi kuwa nyeupe kwa sababu ya upungufu wa damu. Dalili nyingine ni kupumua kwa tabu kutokana na mrundikano wa maji katika mapafu, kichwa kuuma, kujihisi ganzi miguuni au mikononi, kupata shida ya kupata usingizi au kulala usingizi wa mang'amung'amu, mabadiliko katika uwezo wa utambuzi kwa sababu ya madhara katika ubongo yanayosababishwa na mrundikano wa uchafu na sumu za urea, maumivu ya kifua kwa sababu ya mzio katika gamba la juu la moyo, kutokwa damu kwa sababu ya ukosefu wa chembe zinazosaidia damu kuganda, maumivu ya mifupa na kuvunjika kirahisi, na pia kukosa hamu ya tendo la ngono kwa wanaume.

MATIBABU YA UGONJWA WA FIGO
Mojawapo ya njia za matibabu ya figo ni kukisaidia kiungo hicho kufanya kazi kama kawaida kwa kutumia mashine za kitiba kunakojulikana kama dialysis. Dialysis ni usafishaji wa figo unaohusiana na utoaji wa maji yaliyojaa mwilini, uchafu, pia sumu zinazotokana na vyakula au dawa. Tiba ya 'dialysis' ni ya gharama kubwa kwa kuwa kila mgonjwa anapohitaji kuipata, hutakiwa kutoa kiasi kikubwa cha fedha huku akitakiwa kuipata tiba hiyo mara nyingine hata mara tatu kwa wiki. Kwa mfano nchini Tanzania mwenye matatizo ya figo huhitaji shilingi laki 3 kila wiki kwa ajili ya tiba hiyo ambayo hufanyika mara tatu hadi nne kwa mwezi. Mgonjwa akifikia hali inayohitajia matibabu haya, huhitaji huduma hii ya kusafishwa damu kwa mashine kwa umri wake wote, kama hatopandikizwa figo nyingine. Dialysis ni mchakato wa kutoa maji yasiyohitajika kutoka kwenye damu, mchakato unaofanywa kwa mashine maalumu zinazounganishwa kwa mgonjwa baada ya figo kushindwa kufanya kazi. Hii ni kwa sababu ni lazima damu isafishwe na kuondolewa taka hizo zilizoingia kwenye mfumo wa damu kwani zikibakia huhatarisha maisha. Kwa kawaida figo hufanya kazi ya kuchuja uchafu katika mwili, lakini baadhi ya wakati figo hushindwa kufanya kazi yake hiyo muhimu kutokana na sababu mbalimbali tulizozizungumzia huko nyuma. Usafishaji wa figo hufanyiwa wagonjwa ambao figo zao zimeathiriwa kwa kiasi kikubwa na maradhi ambapo tiba hiyo huwa ni ya dharura
Wakati wa kufanyiwa tiba ya dialysis mgonjwa hutundikiwa mipira maalumu, huku kwenye mashine kukiwa na figo ya bandia ambayo kazi yake ni kupitisha damu, kuisafisha na kuirudisha mwilini. Kwenye mashine maalumu kunakuwepo na mipira kadhaa ikiwemo ya kupitishia damu kupeleka kwenye figo bandia inayofanya kazi kama ya mwilini, na mirija mingine ambayo ni mikubwa kiasi inayotumika kutoa maji yasiyohitajika mwilini na sumu, huku mingine ikitumika kurudisha damu safi mwilini. Mgonjwa hulala kitandani wakati wa kufanyiwa tiba hii kwa masaa manne, bila kuchomwa sindano ya usingizi, kwa kuwa dialysis haina maumivu makali. Vilevile mgonjwa hutobolewa eneo maalumu mwilini kwa ajili ya kupitishia mipira, kuna wanaotobolewa shingoni au mkononi kulingana na anavyotaka mgonjwa. Hata hivyo, tiba hii licha ya kuwa na gharama kubwa ambazo wagonjwa wengi huwa hawazimudu hasa katika nchi masikini, haina uhakika wa kupunguza tatizo kwa asilimia 100, bali kwa asilimia 40 hadi 50 pekee. Suala hili linasisitiza umuhimu wa kuzitunza vyema figo zetu na kujiepusha na mambo yanayosababisha figo kuharibika. Sio vibaya ukijua mpenzi msikiliza kuwa, mwili wa binadamu una uwezo wa kumudu kazi zake kwa kutumia figo moja tu, licha ya mwanadamu kuumbwa na figo mbili. Hii ndio sababu mtu huanza kuhisi matatizo ya figo pale inapokua figo zote mbili zimeshindwa kufanya kazi na kuharibika. Na pia ndio sababu watu wanaweza kusaidia wagonjwa figo moja na kubakia wakiishi kwa kutumia figo moja iliyobakia bila matatizo yoyote.
Tiba nyingine ya ugonjwa huu ni ya kupandikiza figo inayojulikana kitaalamu kama kidney transplant. Tiba hii hufanywa hasa kwa mgonjwa ambaye figo yake imekufa na haiwezi kufanya kazi kwa msaada wa dialysis ambapo hupandikizwa au kuitikwa figo ya mtu mwingine mwilini mwake. Tiba hii ya figo ina gharama kubwa sana na ni ngumu kufanyika hasa kwa kuzingatia kuwa figo inayotakiwa kupandikizwa mgonjwa hutoka kwa mtu mwingine. Pia ni vigumu kupatikana mtu atakayejitolea figo yake na abakiwe na figo moja, na hata akipatikana baadhi ya wakati huwa hailingani au haiendani na figo ya mgonjwa suala ambalo hupekekea kufanyika tiba hiyo kuwa kugumu na mafanikio yake kuwa madogo. Pia tiba hiyo huwa na madhara kiafya hasa kwa walio kwenye hatua ya tano ya tiba hiyo. Madhara hayo ni pamoja na maradhi ya moyo, miguu kukaza na maumivu ya kifua
Pia mtu mwenye matatizo ya figo anapaswa kupunguza kiasi cha sodium au chumvi anayokula. Kiasi cha maji mwilini hudhibitiwa na sodium na pale madini hiyo inapozidi mwilini husababisha maji kubakia mwilini. Hali hii huweza kusababisha ongezeko la uzito ghafla, kuvimba kwa viungo vya mwili, shinikizo kubwa la damu, kushindwa kupumua na hatimaye kusababisha ugonjwa wa moyo. Vyakula vyenye sodium kwa wingi ni vyakula vilivyosindikiwa kwa chumvi kama nyama, samaki na soseji za makopo. Mgonjwa anapaswa kujenga tabia ya kutoongeza chumvi kwenye chakula wakati wa kula. Vilevile anapaswa kupunguza kiasi cha potassium katika mlo wake. Madini ya potassium yanapozidi mwilini husababisha misuli kuwa dhaifu na mapigo ya moyo kubadilika na yakizidi sana huweza kusababisha kifo cha ghafla. Ni muhimu kudhibiti kiasi cha potassium kwa ukaribu. Vyakula vyenye potassium kwa kiasi kikubwa ni pamoja na maparachichi, ndizi mbivu, maboga, machungwa, peach, peasi, matunda yaliyokaushwa na maharagwe. Vyakula vyenye potassium kwa kiasi kidogo ni pamoja na zabibu, machenza, mahindi mabichi, cauliflower, na matango. Unaweza kupunguza kiasi cha potassium kwenye chakula kwa kuchemsha na kumwaga maji ya ziada.
Pia mgonjwa wa figo anapaswa kupunguza kiasi cha phosphorus. Uwiano wa calcium na phosphorus mwilini ni muhimu kuwezesha afya njema ya mifupa, misuli na neva. Phosphorus inapozidi mwilini mifupa huwa myepesi na rahisi kuvunjika suala linatokana na mwili kushindwa kuhifadhi na kuitoa calcium kwenye mifupa. Vyakula ambavyo vina phosphorus kwa wingi ni pamoja na maziwa na vyakula vya jamii ya maziwa, nyama, shellfish, vyakula ambavyo havijakobolewa, maharage, karanga, korosho na chokoleti. Wagonjwa wa figo pia huhitaji vitamini na madini ya nyongeza kutokana na kutokula aina mbalimbali za vyakula na hivyo kuweza kusababisha upungufu wa baadhi ya virutubishi. Damu inapochujwa kwa njia ya dialysis pia huondoa vitamini kwenye damu kwa hivyo vitamin hizo ambazo ni dharura kwa mwili hupaswa kufidiwa kwa kula virutubishi vya nyongeza au supplements. Virutubishi vya nyongeza vinapaswa kutolewa kwa mgonjwa wa figo baada ya ushauri wa daktari

SHULE YETU!!!!!!!! UMOJA WETU!!!!! NAFDA!!!!! DAIMA MBELE NYUMA MWIKO!!!!!!!!!!!!!!!!

Namfua shule ya secondari ni shule ilipo katika Mkoa wa Kilimanjaro wilaya ya Rombo Tarakea. Shule hii ni ya wazazi ambapo elimu bora hutolewa na sasa kwa umoja wa wanafunzi hao wametengeneza umoja ambao unaitwa NAFDA (Namfua Flag Development Association). Umoja huu umesajiliwa na mpaka sasa kuna wanachama wasiopungua thelethini na kwa umoja huo miradi mningi inafikiriwa kuanzishwa hivyo kila mwanafunzi aliyesoma Namfua Mwaka wowote anapaswa kuwa katika umoja huu. Malengo na madhumuni ya umoja huu ni kusaidiana katika shida na raha pamoja na kuwa taasisi ya kifedha na kuweza kuibua miradi mbali mbali pamoja na kusaidia jamii vijijini katika kuondoa umaskini

Ufugaji Bora na Rahisi wa Kuku wa Kienyeji (Kuku 1 akuzalishie Shilingi Milioni 1)

Kuna usemi flani unatumiwa na watu wengi sana. unasema; “kazi ndio msingi wa maendeleo ya mtu yeyote” . Hata mimi nakubaliana na usemi huu kwani ni kweli kabisa kazi ndio msingi wa hatua yoyote ya maendeleo ya mtu yeyote chini ya msingi mkuu ambao ni Mungu. Kinyume chake, asiyefanya kazi (ya kuajiriwa/kujiajiri) basi atabaki kuwa maskini na mtu wa shida ya kipato, mahusiano mabaya na wanadamu wenzako, kuwa tegemezi nk. Kwa kuwa tunatamani sana kutoka katika kongwa hili la umasikini wa kipato na hali mbaya ya maisha, tunalazimika kufanya jukumu letu kuu la kumuomba sana Mungu ili atuwezeshe kujua na kufahamu mbinu mbalimbali kisha kujifunza na kufahamu kwa makini tena kwa njia rahisi mno za kututoa katika hali hii ya umaskini uliokithiri.

Ikumbukwe kwamba, kujifunza kwa msisimko tu bila ya kuyaingiza mambo hayo uliyojifunza katika mazoezi na vitendo vya makusudi maishani mwetu ni wazi kwamba hayatatusaidia, bali yatabaki vichwani mwetu kama hadithi tu za alfulelaulela na maisha ya kubahatisha maarufu kama akadabraakadabra. Hivyo tumuombe sana Mungu wetu ili mafundisho haya yaweze kubadili maisha yetu kwa uchumi bora na endelevu ili tuweze kupata kipato na kurudishia Mungu zaka na sadaka badala ya kukaa kulalamika kuwa hatuna cha mkurudishia muumba wetu YEHOVA.

Kama ilivyo chunvi ya dunia, ufugaji pia huhitaji upendo, uvumilivu, karama, utu na maombi ya dhati ambayo yatazaa namna nzuri ya kuipenda kwa dhati ya moyo wako kazi hii ya ufugaji. Vinginevyo utabakia kuwa mtu wa kujaribu na kuishia kushindwa kila mara. Kama ilivyo kanuni ya maendeleo yoyote yale, ufugaji wa kuku pia huhitaji; Ubunifu, utundu wa akili, kujaribu bila kukata tamaa, kugundua, kujifunza, kufanyia kazi mawazo yaa wengine, kusoma vitabu na majarida mbalimbali yahusuyo kazi yako, kujishughulisha nk.Hata ukifundishwa darasani huwezi kufundishwa vyote na mwalimu wako, vingine itakubidi utafute mahali pengine kwa ubunifu mkubwa, ugunduzi na mambo mengine mengi ili ufanikishe lengo la kupata elimu bora ya kile unachokitaka. Hii huhusisha akili yako vema katika kujifunza kutoka kwa watu au vitu vingine nk. Lakini mafanikio zaidi yatapatikana pale utakapokuwa katika utendaji zaidi.


UFUGAJI WA KUKU WATANO (5) WA KIENYEJI UPATE KUKU MIA MBILI (200) KWA MIEZI SITA (6) TU!
(Kuku 200 x 5,000 = 1,000,000)
Unaweza ukaniona kama mimi ni kichaa na ninaye ota ndoto za mchana ambazo hazina mafanikio wala tija maana nadharia hii inaweza isiwaingie vizuri watu vichwani mwao. Watu wengi wamekuwa wakisema na kushauri hata kushauriwa hata na wale wasiofaa. Ninaamini wengi wetu hawapendi kuamini kile wanachoambiwa hadi pale watakapoona kwa macho yao ndipo waamini (akina Tomaso). Sikia nikuambie! kama huamini haraka kitu chochote hebu usimkatishe tamaa yule aliyekwambia habari hizo za kukatisha tamaa, badala yake jaribu kupeleleza na kufuatatilia hatua kwa hatua tena kwa makini maelezo uliyopewa, kisha yaweke katika utendaji (tenda/fanya) kwa ufanisi kisha subiri matokeo. Baada ya kupata matokeo sasa unaweza kwenda mbele kidogo ukauliza/kusoma/kujifunza zaidi ili kuona kama kuna mahali umekosea au hukuzingatia kanuni na maelekezo uliyopewa. Baada ya kupata maelezo ya ziada hebu rudia kufanya tena kwakuboresha kupitia maelekezo ya awali na hayo mapya uliyopata yote kwa pamoja ili upime matokeo yake. Hapo sasa utakuwa upo kwenye haki ya kuamini au kutoamini kwamba jambo hilo ni kweli au siyo kweli na siyo kutaa tu kwa ubishi usiokuwa na maana yeyote. Kwa kufanya hivi hakika utapiga hatua mbele katika kuboresha maisha yako ya sasa na ya baadae. Ila ukifanikiwa usije ukamkufuru Mungu aliyekuwezesha.

Hebu anza na kuku Watano (5) tu Majike wenye Rika/Umri mmoja (au wanaokaribiana). Watunze vizuri kwa kuwapatia chakula kilicho na mchanganyiko kamili wa viini lishe vinavyotakiwa katika mwili wa kuku, yaani; wanga, protini, calcium, chumvichumvi, madini joto nk(kama nilivyoeleza hapa chini). Wawekee na Jogoo mmoja mzuri wa kienyeji/kizungu/chotara (kama nilivyoeleza hapa chini juu ya uchaguzi wa majogoo).

Wanapoanza kutaga watayarishie mahali pazuri/Kiota kizuri cha kutagia na kuatamia kwa kuwajengea viota ndani ya banda. Hakikisha mahali hapo hapavuji wala hapapati unyevunyevu wala joto kali sana. Hakikisha mahali hapo pana usalama wa kutosha (mahali wanyama hatari kama vicheche, pakashume, nyoka nk hawawezi kufika).

Kuku wakiendelea kutaga na sasa ukaona wanakaribia kuatamia,Anza kuchagua aina ya mayai unayotaka kuku wako walalie. Hii inamaanisha kuwa; ukichagua mayai makubwamakubwa hayo yanakuwa na vifaranga majogoo na mayai madogomadogo mara nyingi huwa ni ya vifaranga majike. Acha kuwawekea mayai ya mviringo kama mpira!

Hakikisha kuku wote wanasubiriana ili walalie/waatamie kwa pamoja.

Weka mayai 12 hadi 15 kwa kila kiota cha kuku 1 kulingana na umbo la kuku wako. Kuku anaweza kutaga hadi mayai 30 kwa kila msimu wa kutaga unapofika. Unaweza kutumia mayai machache kati ya 30 kwa kumuatamishia kuku wako huku mayai mengine yakisubiri awamu ya pili ya kuatamiwa.Kwa mfano ukiwawekea kuku wako hao watano, Kuku 5 x Mayai 12 = Mayai 60.

Kwa kawaida kuku huatamia/hulalia mayai kwa siku 19 hadi 21/24 tu hadi anapototoa vifaranga. Hakikisha unawawekea kuku walioatamia chakula chenye viini lishe vya kutosha na maji mengi karibu na viota vyao ili wakitoka kwenye viota vyao wale chakula mara moja na kunywa maji kisha warudi haraka kwenye mayai yao. Hii itasaidia kuangua mayai yote 12/15 bila kuharibu yai hata moja. Au hata yakiharikbika basi hayataharibika mengi kama ukiacha kuwawekea chakula waende kufukuzana na panzi na vyakula majalalani huko nje na kuchelewa kurudi kwenye mayai yao.

Wakati ukisubiria siku hizo 21/24 anza kujenga kibanda kidogo ndani ya banda kubwa ulilojenga awali au jikoni au andaa boksi kubwa na gumu kwaajili ya kutunzia vifaranga watakaoanguliwa ndani ya siku 21/24 zijazo.

Baada ya kuku hao 5 kuangua vifaranga wako 60 hapo ndipo kazi kubwa ya kulea vifaranga inapoanza. Elewa kuwa ili upate mafanikio haraka hakikisha kuwa kazi ya kulea vifaranga inakuwa yako na siyo ya kuku! Kwanza, Unatakiwa kuondoa na kuchoma moto/kufukia mabaki yote ya mayai na kuboresha usafi wa banda lote ili kuepusha magonjwa kama vile kuharisha, viroboto, papasi nk. Hapo unaweza kuwatoa vifaranga wako wote 60 mmojammoja kadri wanavyoanguliwa hadi kufikia kifaranga wa mwisho, yaani Yule wa 60 na kuwaweka katika kibanda kidogo/boksi ulichokijenga na kuwawekea mayai mengine mama zao (yale 15/18 kati ya 30 uliyoyabakiza) ili waatamie tena kwa siku 21 hadi 24 zingine. Unapotoa kifaranga kutoka kwa kuku aliyeatamia humfanya kuku Yule ashindwe kutoka kwenye mayai maana hana mtoto wa kulea.

Akimaliza kuangua mayai yote na ukamuwekea mengine ni rahisi kwake kuendelea kuatamia maana atasubiri kupata vifaranga na ndipo atajikuta amelalia kwa siku 21 zingine bila wasiwasi. Kwa kufanya hivyo utakuwa tayari umejipatia vifaranga/kuku zaidi ya 100 ndani yawiki 7 tu! Sasa Unatakiwa kuwajali sana kuku hawa wanaolalia kwa mara ya pili kwa kuwapa chakula cha kutosha, maji, majani ya makongwe, mchicha, mchunga nk ili wapate vitamini na madini mengine muhimu kwa afya zao. Fanya hivyo hata watakapokuwa wametotoa na ukawanyang’anya vifaranga. Hii itawasaidia ili wasinyonyoke sana manyoya maana kuku wengi hunyonyoka manyoya wanapoatamia. Kwa kufanya hivi, kuku wako watakaa kwa wiki 2 hadi 3 bila vifaranga na kisha wataanza kutaga tena na kuatamia kama mwanzo.

Vifaranga wako hakikisha unawatengenezea chumba chao kido ndani ya banda kubwa/jikoni, kisha wawekee chanzo chochote cha joto kama vile; taa ya chemli/jiko la mkaa/vizinga vya moto nk ili wasiathiriwe na baridi hasa wakati wa usiku. Umakini mkubwa sana unatakiwa hapa! Hakikisha unakuwa makini wakati wa usiku ili kuongeza na kupunguza joto ndani ya kibanda cha vifaranga maana wakati huu maranyingi joto hupungua na ubaridi huongezeka na hivyo unaweza kuua vifaranga wako.

NAMNA YA KULEA VIFARANGA.
Katika ulezi wa vifaranga kama kuku utawanyang’anya vifaranga vyao utatakiwa kuwajengea banda dogo (ndani ya banda kubwa/uzio) ili uwawekee chanzo cha joto kama taa/jiko la mkaa (kama ni sehemu/majira ya baridi). Kama utatumia jiko la mkaa unatakiwa kuacha kwanza hadi mkaa mweusi uwake wote ndipo uweke bandani maana mkaa ukitoa moshi unaweza kuathiri vifaranga vyako. Angalia namna ya kuweka jiko lako la mkaa juu kidogo ili vifaranga wasiungue. Hakikisha taa yako haitoi moshi sana na haivujishi mafuta. Pia uwe na akiba ya mafuta ya taa ya kutosha. Usiweke mafuta mengi kwenye taa maana inaweza kulipuka ikakuletea hasara. Vifaranga wasizidi 50 kwa boksi 1. Hakikisha umewasha taa/jiko lako ndani ya boksi saa tatu au zaidi kabla ya kuwaweka vifaranga ili chumba/boksi lipate joto kabla ya vifaranga kuwasili. Njia hizi zinahitaji uangalifu wa hali ya juu sana kwani kuhatarisha/kuua vifaranga ni kuhatarisha maendeleo yako. Kama utaamua kutumia umeme pia ni vizuri zaidi maana inapunguza hatari zaidi.
=Mambo muhimu ndani ya Banda.

1. Sakafu nzuri (iliyotengenezwa kwa saruji/udongo ili isituamishe maji. Isiwe na nyufa ili iweze kusafishwa kwa urahisi.
2. Hakikisha kuwa banda linakuwa na Viota (vitagio) vizuri kwaajili ya kutagia. Viota viwe na urefu wa Sentimita 30 na upana sentimita 30 na kina sentimita 35. Sehemu ya mbele izibwe kwa sentimita 10 tu chini. Sehemu zote hizo zizibwe kwa ubao. Kama kuku wako ni wakubwa unaweza kuongeza upana, urefu na kina kiasi cha kutosha mfano, Upana na Urefu 35cm, kina 55cm nk. Hakikisha kiota/kitagio kinakuwa na giza kiasi maana kuku hupenda kutaga mahala pa giza kidogo/palipojificha. Giza litasaidia kuku asiweze kula mayai au asiweze kudonoana na kuku wengine. Kiota pia kinatakiwa kiwe mahali ambapo ni rahisi kwa kuku kuingia na kutoka, pia iwe ni rahisi kusafisa.

Ndani ya kiota kuwekwe majani makavu/maranda ya mbao laini na kinyunyize dawa ya unga ya kuzuia viroboto/utitiri kabla ya kuweka nyasi.
AIDHA, ni vizuri sana kuwawekea kuku wanaoatamia mayai wakati wa usiku maana ukimuwekea wakati wa mchana anaweza kuyaacha.
Kuku anayetarajiwa kuatamia ni vema akachunguzwa kama anao utitiri/viroboto/chawa kwenye manyoya yake. Wadudu hawa humkosesha raha kuku anayeatamia na wengi huacha mayai na kukimbia/wasitulie kwenye viota vyao. Hali inapelekea kuanguliwa kwa vifaranga wachache. Unaweza kumuona mtaalam wa mifugo kwa ushauri zaidi.

1. Banda liwe na vichanja maana kuku hupenda kulala juu ya vichanja maana nao ni ndege.
2. Vyombo safi na vizuri kwaajili ya chakula na maji.
3. Walazie majani makavu/maranda ya mbao/makapi ya mazao sakafuni kwa banda zima.

UCHAGUZI NA UHIFADHI WA MAYAI.
Mayai huharibika kwa urahisi sana yasipo tayarishwa na kutunzwa vizuri kwa uangalifu. Matayarisho huanzia bandani hadi ndani kwa kufanya yafuatayo;

• Hakikisha viota vyote ni safi wakati wote.
• Chakula kiwe ni cha kuimarisha gamba la yai na vyakula vingine.
• Vyombo vya kukusanyia mayai viewe safi na imara.
• Kusanya mayai mara2 hadi 3 kwa siku ili kuepuka mayai kuvunjwa/kuliwa/kuchafuka kwa mayai mengi na kupoa haraka.
• Ondoa mayai yaliyo na nyufa na maganda yasiyo imara.
• Safisha mayai mara baada ya kukusanya na kabla ya kuweka kwenye chombo cha kuhifadhia saa 12-24. Mayai yanaweza kuoshwa kwa maji ya uvuguvugu (nyuzijoto 35oc) na kusugua taratibu kwa mkono ili kuondoa uchafu (kama upo). Lakini unashauriwa kusugua kwa mkono bila maji ili kusafisha maana maji hupunguza ubora wa yai na maranyingi yai huharibika haraka.
• Weka katika vyombo visafi kwa kuelekeza sehemu ya yai iliyo pana iwe juu na sehemu nyembamba iwe chini, beba kwa uangalifu.
• Hifadhi mayai katika sehemu ya baridi nyuzijoto10 hadi 16 za sentigredi.
• Mayai yapangwe kwa daraja kwa kufuata ukubwa na rangi ili kuvutia wateja na kuongeza bei. Pia unaweza kuweka kwa kufuata muda unapoyaokota kutoka bandani. Weka lebo yenye tarehe ili usichanganye wakati wa kuwaatamishia kuku wako/kuuza.

Kuchagua mayai ya kuatamishia kuku kwaajili ya kuangua vifaranga.
Mayai yanayofaa kwa kuatamiwa na kuanguliwa ni vema yawe na ukubwa wa wastani, yasiwe na ufa/nyufa, yasiwe ya mviringo kama mpira, yasiwe na uchafu wowote juu ya gamba lake, yasiwe yametengwa kwa zaidi ya wiki 1 (siku 7).

MINYOO.
Hawa ni wadudu wanaoleta madhara kwa kuku na wanyama wengine pia. Kuku hupata minyoo kwa kula vyakula vyenye wadudu/vimelea vya wadudu hao.

Dalili. Kuku Hudumaa, manyoya huwa hafifu, hupungua damu na uzito, utagaji wa mayai hupungua, minyoo huweza kuonekana kwenye kinyesi.

Namna ya kuzuia minyoo.

• Safisha banda mara kwa mara (ukiweza tumia dawa za kuua wadudu)
• Badilisha matandazo mara kwa mara.
• Safisha vyombo vya chakula na maji mara 2/3 kwa siku.
• Tenganisha kuku wakubwa na wadogo.
• Wape kuku dawa za kuzuia minyoo kila baada ya miezi 3.
• Muone mtaalam kwa ushauri zaidi.

MAGONJWA YANAYOWEZA KUSABABISHWA NA UPUNGUFU WA CHAKULA/VIINI LISHE.
Iwapo kuku watapewa chakula chenye viini lishe kidogo/kisicho na viini lishe muhimu kama vile; Protini, Wanga, Madini na Vitaminiwanaweza kupata madhara yafuatayo;

• Kudumaa,
• Kupungua uzito,
• Kupungukiwa na damu,
• Mifupa kupinda/kuvimba/kutokuwa imara,
• Utagaji wa mayai hupungua na uangaji wake pia huwa hafifu,
• Ganda la yai huwa laini,
• Manyoya huwa machache na laini,
• Kujikunja kwa shingo/miguu na vidole,
• Kuwa na majimengi mazito chini ya ngozi ya kifuani,
• Kupata magonjwa mara kwa mara,
• Hali hii inaweza kusababisha Kuku kufa.

Namna ya kuzuia.

1. Kuku wapewe chakula chenye mchanganyiko wa viinilishe vyote muhimu kama vile Vitamini, madini na Chokaa kufuatana na umri/aina na mahitaji yake.
2. Wapewe majani mabichi kama mchicha, kabichi na majani ya mapapai.
3. Wapewe mchanganyiko wa vitamin na madini kama chokaa na chumvi kwa kiwango maalum maana ikizidi pia yaweza kuathiri kuku.

MUHIMU.
Ili liziua magonjwa ya kuku na kupata faida kubwa kwa kufuga kuku, ni muhimu sana mtu anayehudumia kuku bandani aweze kutambua haraka dalili za magonjwa ya kuku kama nilivyoeleza hapo juu ikiwa ni pamoja na kuzingatia usafi wa banda. Ni lazima ajue tabia ya kuku ya kila siku. Kuku mgonjwa unaweza kumtambua kwa kuangalia yafuatayo;

1. Tabia ya kuku.
2. Kinyesi cha kuku (mabadiliko ya kinyesi).
3. Ulaji wa chakula na unywaji wa maji kama umepungua.
4. Utagaji wa mayai na uimara wa mayai kama vimepungua.
5. Kuku kutochangamka.
6. Vifo ni dalili ya mwisho.

Kama utaona kuna kuku mgonjwa bandani basi mtenge na wenzie kama unavyowafanyia vifaranga. Ili uweze kuwahudumia peke yao. Wengine ambao hawajaonesha dalili wapewe dawa ya kinga haraka iwezekanavyo kupitia ushauri wa mtaalam wa mifugo aliye karibu.

Chanjo na matibabu yoyote yafuate ushauri wa mtaalam/mtengenezaji wa dawa husika bila kupuuzia ili upate mafanikio. Hii itakuwezesha kupunguza/kuponya magonjwa na kupunguza gharama za matibabu na vifo. Hakikisha kuwa chanjo/tiba zinatoka kwa mtaalam anayejua kutunza chanjo/dawa kwenye ubaridi unaotakiwa kulingana na maagizo ya mtengenezaji.

ANGALIZO
Mambo yafuatayo yanaweza kusababisha magonjwa au kupunguza uzalishaji hivyo kuleta hasara zisizo za lazima kwa mfugaji.;

1. Kufuga kuku wengi kwenye eneo dogo.
2. Chumba/banda lisilo na hewa na mwanga wa kutosha.
3. Banda kuwa chafu.
4. Vyombo vichache/visivyotesheleza kwaajili ya chakula na maji.
5. Vyombo vichafu vya maji na chakula.
6. Chakula kisicho na viini lishe vya kutosha/kichache.
7. Kubadili ladha ya chakula.
8. Kuchelewa kudhibiti magonjwa ya kuku.
9. Kuchanja/kutibu kuku bila utaratibu/ushauri wa kitaalam.
10. Kutishia kuku wakati wa kuingia bandani/kuwashika/kuwasumbuasumbua.
11. Mabadiliko ya hali ya hewa.
12. Kufuga kiholela bila kuwachambua.

MWISHO

• Chagua njia bora na rahisi inayokufaa kulingana na eneo ulilopo na mahitaji yako pia. Angalia njia itakayokupa faida kwa gharama ndogo.
• Chagua kuku wenye uwezo wa kukua haraka, wanaostahimili magonjwa, wanaotaga mayai mengi, wanaoweza kuangua vifaranga wengi na kuwalea.
• Chagua jogoo aliye na uzito mzuri na mwenye kucha fupi.
• Uwiano wa jogoo kwa majike iwe ni jogoo 1 kwa majike/mitetea 10.
• Kuku anayetazamiwa kuatamia mayai anatakiwa asiwe na chawa/viroboto/utitiri.
• Kuku ambaye hakidhi sifa za kuwa kuku bora anayefaa kuwa kwenye kundi inafaa aondolewe ili asilishwe kwa hasara awapo bandani.

Waafrika tulio wengi hatuna utamaduni wa kutunza kumbukumbu. Ni vizuri basi uanze kutunza kumbukumbu za mwenendo wa kazi zako za ufugaji wa kuku. Hii itakurahishia sana kujua faida, hasara na hata kujua namna bora ya kuboresha ufugaji wako. Kwa mfano;

1. Kumbukumbu za uzalishaji mayai zitakuwezesha kujua kiasi cha mayai yanayotagwa kwa siku. Idadi ikiwa chini ya 60% utagaji huo siyo mzuri hivyo utatafuta sababu ya tatizo nk. Utagaji unatakiwa uwe 70% hadi 95%.
2. Kumbukumbu ya vifo itakusaidia kujua hatari itakayokujia. Mfano vifo vikizidi 1% inaashiria tatizo la ugonjwa. Hivyo uchunguzi ni lazima ufanyike ili kutatua tatizo.
3. Kumbukumbu za mapato na matumizi pia zitakusaidia kujua faida na hasara nk. Hapa utajua ni ghara kiasi gani ulitumia kufuga na faida kiasi gani umepata baada ya mauzo ya mayai/kuku husika.